Tumačenje prirode signalizma

Žarko Đurović


Ilija Bakić i Zvonko Sarić: „Preko granica milenijuma“, izdanje „Feniksa“, Beograd, 2005

Sve je uočljivija pojava kako signalizam uporno širi atlas svojih teorijskih tumačenja. Tome su umnogome doprinijela tri ugledna stvaraoca – Ljubiša Jocić, pjesnik i esejista, Živan Živković, teoretičar moderne estetike i Milivoje Pavlović, stvaralac i tumač signalizma. Oni su u signalizmu prepoznali preobražavajuće kreacijske oblike, posebno u poetskoj sferi, budući da se u njoj reflektuju najdublja smislena i jezička ukrštanja.

Ilija Bakić i Zvonko Sarić pridružili su se ovom uglednom „trojcu“, razrađujući putem novih primjera (ostvarenja) prednosti signalističke estetike. Nju već preuzima, u smislu zapažene kritičke primjene, brojna skupina afirmisanih književnih stvaralaca.

Ako za događaj postoji vremenska ili neka druga uzročnost, slično se može reći i za poetski medij, koji iz osnova mijenja svoje iskazne entitete. U prvom redu one koji se odnose na pojmovni i strukturalni oblik stiha. On je u signalizmu po mnogo čemu fluidniji i dejstveniji. Valjda zato što se njegovo biće fokusira kroz dosad nepoznati ili manje poznati simbolistički ključ. A mi dobro znamo da simbol kao tvoračka odrednica preinačava mnogo toga u doživljajnoj sferi. Najvećma pojmovni i jezički diskurs. Emanira ga kroz iskaznu novinu.

Bakić i Sarić u knjizi ogleda i eseja „Preko granica milenijuma“, veći broj tekstova zapravo posvećuje takvoj fenomenologiji. Kako je poezija praroditelj svih duhovnih traženja, razumljivo je što ona najintegrativnije navješćuje dubine kreacijskog čina. Njemu se neprekidno „prilagođavaju“ drugi estetski žanrovi, među njima i film (Bunjuel), zadržavajući u sebi uvijek prisutni fluid poetskog značenja. Vidovita Isidora Sekulić u „Miru i nemiru“ s razlogom kaže da se svaka istinska proza vrhuni poetskom supstancom. Njenim tajanstvenim naplavom.

Mnogi se varaju kad kažu da je signalizam proizvod tehničkog obrasca, koji se ostvaruje tautologijom ili nekim njemu sličnim postupkom. Zaboravlja se da njega tvori kreacija simbolističkog i sublimističkog koda. Ukrštajućim odnosom zasniva značenje rečenog. To je veoma mudro zapazio Sarić, ističući da signalistička estetika ne eliminiše kategoriju subjekta. Da bi se subjekt potvrdio, on se mora otvoriti mišlju ili nekim drugim znakom koji oblikuje recepciju.

Autori ističu da je signalizam pretežno otvoren prema novini saznajnog tipa. Saznajna novina vuče i one druge – motivsku, jezičku, ritamsku. Nizom brojnih iskustava u navedenim oblastima, signalizam nudi mnoštvo kreativnih vizura, od mislene do foničke i likovne. Od predmetno ogoljene do vizuelne i maštene. U tom svijetlu Bakić i Sarić „mjerili“ su učinke pojedinih signalističkih stvaralaca, stavljajući s razlogom Miroljuba Todorovića u središte pažnje. Zašto? Zato što je on promovisao ovaj avangardni pokret i dao mu bogat teorijski aplikat. Dakako, potvrđen vrijednim i obimnim djelom, gdje poezija ima preovlađujući status.

Rasuti po raznim književnim revijama, eseji Bakića i Sarića imaju nemali značaj. Otkrivaju iz teorijskog ugla dešavanja na signalističkoj sceni, koja se iz godine u godinu širi imenima i djelima od važenja. Po autorima nema tuđe ni sporedne teme. Privilegija se stiče skalom kreacijskog čina i novinom. Tako se pojam lijepog ne završava izgledom jedne stvari. Odabranu motivaciju ljepote imenuje subjekt, bez šminke. Jer misao postoji u skrivenoj plazmi i nju valja iznijeti na vidjelo putem „svojevoljne gestualnosti“. Najčešće prevratničke u iskaznom smislu.

Indikativan je Bakićev tekst „U susret novim izazovima“, gdje on, kroz oblik mikro-eseja, prezentira novine koje signalizam nudi i „starine“ koje razvlašćuje. Najvažnije je, mišljenje je autora, predvidjeti „lik stvari koje dolaze“, a to je signalizam uspio. Mislim da je na tome načelu sadržana njegova avangardna estetika.

Ovdje treba istaći da je život neodvojiv od stvari. Srastaju sa bićem i bježe od njega, sa potrebom zajedničkog iskušavanja i provjere. Prirodno je što je subjekt tim fenomenom „zarobljen“. To treba shvatiti kao vid neizbježnog i potpunog vezivanja za okružaj. Tu ima „prinuda“ i „otpora“, ali su svi oni u službi saznatljivosti svijeta i privikavanja na nove izazove futura. Drugim riječima, signalizam je najava novih mijena u svijesti i služenju, što znači da su simultani refleks unutarnjeg čovjekovog bića, koji traži neistrošenu projekciju u iskaznoj sferi.

Uostalom, duhu je svojstveno da se u traženju unutarnjeg jezgra vine do apstrakcije, pošto u njoj obitava čista poetska energija. Signalizmu je stalo do te energije, posebno kad se radi o „razaranju“ i vizuelizaciji doživljajne matrice i svega onoga što ona senzoriše i kreira. Rekao bih da je ta vrsta senzorisanja neuobičajena i inovantna. Zato i privlačna za svaku radoznalost. Autori su u tekstovima to nedvosmisleno istakli, ističući, ne jednom, da signalizam odstupa od utvrđenih normi. Da revolucioniše izražajni milje. I prazna bjelina ima svoju rječitost!

Važan je čin stvaranja i rezultat stvaranja. Pišući o poeziji Zvonka Sarića „Šinjel do svanuća“, Bakić pominje vratolomije njegovog stiha. Samo se kroz vrtoglave opsesije, zaključuje kritičar, može rasklopiti školjka vlastitog nemira. Igrovito je ujedno i smisleno. Igrom se često oplođava supstancijalizacija subjekta.

Tekstovi u knjizi različito su tematizovani. Zavisno od toga šta je predmet tumačenja. Od ideja mejl-arta, do jezika slike, posvećenosti ludizmu kao kreacijskom idiomu i slično. U knjizi ima više tematskih krugova koji objašnjavaju prirodu signalizma i stvaralaca njemu posvećenih. Očigledno je da se pisci suvereno snalaze u predočenoj materiji. Da bi se pobliže saznao duh ovog pokreta, moralo se znati i o modernim pravcima koji su mu prethodili. Pominjemo dva najvažnija: dadaizam i nadrealizam. Signalizam ih je nadgradio u mnogo čemu. Najviše u vokacijskoj efikasnosti.

Ne treba smetnuti s uma da i kontrastne stvari imaju neraskidive spojeve. Sen Džon Pers tako između sjenke i svjetlosti, koji predstavljaju dva suprotstavljena znaka, traži bratstvenički odnos. Slična je stvar i sa signalističkom kreacijom. Suprotne markacije vode obliku spojenosti i prožimanja!

Oba autora zagovaraju stanovište da uzlet i senzacija modeluju pjesničko raspoloženje. Nauka se „uplela“ u poeziju, ne da bi je svrgla, nego da bi joj dala nove iskazne frekvencije i fantazme. I na tu temu ima odgovora u ovoj knjizi. Neki su projicirani kroz analizu tumačenih djela, a neki predstavljaju posebne cjeline. Navodimo najkarakterističnije: „Rušenje sveta i jezika“, „Između planeta i mitova“ (Bakić), „Prevariti naviku“, „Signalizam – izazov prestupa“ (Sarić).

Kod mladih autora zapazio sam opsjednutost problemom univerzalizacije pjesničkog objekta. S pravom smatraju da on vrši aktivitet misli i ideja. Ne odbija se ništa što je važno za bogaćenje duha. Svijet egzistira da bi ga otvarali i emitovali kroz ovaj ili onaj vid. Dakako, i putem signal teksta. Kroz vizuelnu optiku i slično. Signalizam govori o nesputanosti traganja za identitetom bića i svijeta. U tome učestvuju sva čula i svi uzročnici. Pa i čulo svemoći, karakteristično za svaki izliv dara. Te su stvari naglašene u ovoj knjizi, koja signalizam tumači kao renesansu nove estetike, koja na našim prostorima hvata čvrste korjene.